Haal het beste uit je proeflezers
Wanneer laat je je manuscript proeflezen? Waar vind je proeflezers? En hoe krijg je waardevolle feedback?
Wanneer je een boek aan het schrijven bent, is een onmisbare stap in het proces het laten proeflezen van je manuscript. Deze eerste lezers wijzen je op punten in het verhaal die niet kloppen, scènes die overbodig zijn, welke delen wel en niet spannend zijn, met welke personages ze meeleven en welke meer verdieping nodig hebben, enzovoort. Op deze manier kun je een zo goed mogelijke versie van je manuscript aanbieden aan een uitgever of naar je redacteur sturen.
Maar waar vind je proeflezers? Hoeveel heb je er nodig? En hoe zorg je ervoor dat je waardevolle feedback krijgt? Verderop kom ik hierop terug, eerst zal ik mijn eigen ervaringen met proeflezers met je delen.
Mijn eerste manuscript
Dertien jaar geleden schreef ik mijn allereerste volledige manuscript. Het was een thriller en ik was er tegelijkertijd erg trots op en enorm onzeker over. Ik vond het doodeng om het aan een ander te laten lezen! Maar in het besef dat ik toch een keer die drempel over moest, besloot ik het eerst – heel veilig – door mijn moeder en door een goede vriendin te laten lezen. Allebei lazen zij veel thrillers, dus zij waren ook mijn doelgroep.
Twee keer printte ik het geheel uit op A4’tjes, deed het netjes in een mapje en overhandigde het boek-in-wording met bevende handen aan moeder en vriendin. Uiteraard waren ze na het lezen ervan enthousiast en dat gaf mij het zetje dat ik nodig had om ermee verder te gaan.
Via het forum op Schrijvenonline.org had ik inmiddels online contact met enkele andere schrijvers, die mijn manuscript wel wilden lezen. Ik stuurde het per mail naar ze op en wachtte weer gespannen op de feedback. Die kwam: scènes die geschrapt konden worden, geen strakke schrijfstijl, een verhaallijn die niet logisch was, punten die niet klopten, een onduidelijke tijdlijn…
Het was eerlijke feedback, waar ik concreet mee aan de slag kon. Ik heb zelfs het complete verhaal van personaal perspectief omgezet naar het ik-perspectief. Van het herschrijven van dit eerste manuscript heb ik dan ook ontzettend veel geleerd.
Wanneer schakel je proeflezers in?
Op welk punt in het schrijfproces is de feedback van proeflezers welkom? Je wilt een zo goed mogelijke versie van je verhaal aan je proeflezers voorschotelen. Ik raad aan om wanneer je een eerste versie klaar hebt, deze eerst een paar weken te laten rusten. Daarna kijk je met een frisse blik weer naar wat je zelf hebt geschreven. Zelf kun je er al punten uithalen die je bijvoorbeeld strakker kunt trekken, overbodige scènes die eruit kunnen, scènes die meer verdieping vragen, enzovoort.
Is het je allereerste manuscript en ben je onzeker over je schrijfstijl? Je zou op dit punt ook een professional kunnen inschakelen om daar gerichte feedback op te ontvangen. Bij Manuscriptredactie.nl is schrijfadvies mogelijk op een tekst van ongeveer 5000 woorden. Met de tips en adviezen die je krijgt kun je de rest van je manuscript herschrijven, zodat je proeflezer zich vooral kan richten op de inhoud van het verhaal.
Wanneer je op het punt komt waarop je trots bent op wat je geschreven hebt en zelf niets meer aan je manuscript kan verbeteren, kun je het naar je proeflezers sturen.
Hoe kom je aan je eerste lezers?
Heb je net je allereerste manuscript geschreven en vind je het spannend om het aan anderen te laten lezen? Vraag eerst je zus, tante, vriendin, moeder of buurvrouw. Iemand die graag leest, die het leuk vindt om te lezen wat jij hebt geschreven, die je zal steunen en je verhaal zeker niet zal neersabelen. Je mag er gerust bij zeggen dat je het eng vindt om het aan iemand anders te laten lezen.
Geniet van de positieve feedback die je hebt gekregen, en ga dan op zoek naar kritischer lezers. Deze vind je bijvoorbeeld in Facebookgroepen of op SchrijvenOnline. Ik heb zelf proeflezers gevonden via forums, Facebook en zelfs Twitter. Bied aan om te ‘ruilen’; lees elkaars manuscript! Je leert er namelijk ook ontzettend veel van om voor een ander te proeflezen.
Ga zelf proeflezen
Soms heb je blinde vlekken voor de verbeterpunten in je eigen manuscript, maar kun je deze wel feilloos aanwijzen in de tekst van een ander. Denk bijvoorbeeld aan kabbelende dialogen, onduidelijke beschrijvingen, personages die niet goed uit de verf komen, te veel willen uitleggen, overbodige scènes. Wanneer je deze punten eenmaal bij een ander ziet, herken je ze ook sneller in je eigen verhalen. Bied daarom zelf ook aan om te proeflezen.
Bovendien is het heel fijn om deze wederdiensten te doen, zodat je een netwerkje van proeflezers om je heen verzamelt. Wanneer jij al een keer iets van een ander gelezen hebt, zal hij of zij ook graag iets voor jou terugdoen. Je kunt al gaan proeflezen terwijl je zelf nog je eerste versie aan het schrijven bent, zodat je alvast investeert in lezers die dit voor jou terug kunnen doen.
Hoeveel proeflezers heb je nodig?
Hoewel je zou denken ‘hoe meer, hoe beter’, is dit absoluut niet het geval. Schakel tien proeflezers in, en je krijgt tien verschillende meningen over je boek te horen. De ene vindt personage A helemaal geweldig, de ander vraagt zich af waarom A überhaupt in het verhaal zit. Vier proeflezers vinden het van begin af aan tot het einde toe spannend, drie anderen vinden het nogal kabbelend op gang komen en de andere drie raakten juist aan het eind hun interesse kwijt.
Door deze tegengestelde feedback kun je behoorlijk ontmoedigd raken. Daarom is het belangrijk om zorgvuldig je proeflezers uit te kiezen. Hebben ze ervaring met schrijven en weten ze dus waar ze op moeten letten? Zijn het veellezers uit de doelgroep van het genre waarin je schrijft? Wanneer je jouw epische high fantasy aan een fervente feelgoodlezer voorschotelt, kun je niet de feedback verwachten die jouw verhaal voor de beoogde doelgroep naar een hoger niveau tilt.
Kies drie lezers uit waarvan je weet dat zij veel hebben gelezen (of geschreven) in jouw genre en stel gerichte vragen over de feedback die je wilt ontvangen.
Krijg je van deze drie proeflezers nog steeds tegengestelde feedback? Luister dan naar je eigen gevoel. Uiteindelijk is en blijft het jouw verhaal. Maar als alle drie de proeflezers zich afvragen wat de toegevoegde waarde van personage A in het verhaal, dan zul je toch serieus moeten overwegen om ‘darling’ A met de delete-toets uit je manuscript af te voeren.
Kinderboeken
Bij kinderverhalen kies ik zelf bij voorkeur twee volwassenen en één of twee kinderen in de leeftijdsgroep waarvoor het verhaal bedoeld is.
Bij kinderen is het trouwens lastig om een vaste feedbackgroep te krijgen. Ze vallen snel weer buiten je doelgroep, omdat ze namelijk elk jaar een jaar ouder worden! Om kinderen in de juiste leeftijdscategorie te vinden doe ik vaak op Facebook een oproepje, waarbij ik de ouders vraag of ze een kind hebben dat van lezen houdt en graag wil proeflezen. Kinderen van schrijvers zijn perfect, omdat die toch vaak thuis al iets van hun schrijvende ouder meekrijgen van het schrijfproces.
O ja, en wees niet bang voor de feedback van kinderen. Bij mijn kinderboek dat komend najaar uitkomt (Het raadsel rond de Incacode), schreef proeflezer F. halverwege in grote letters: SAAI! Zo, daar had ik dus nog wat werk aan de winkel; vooral veel schrapwerk. Reken maar dat er in het herschreven verhaal géén saaie stukken meer staan!
Wat vraag je aan proeflezers?
Het is belangrijk om gerichte vragen aan je proeflezers te stellen. Soms voel je zelf al aan dat je manuscript ergens nog iets ‘mist’ of dat er nog iets niet helemaal lekker loopt. Schroom niet om hier concreet naar te vragen.
Voorbeelden:
- Zit je vanaf het begin meteen in het verhaal?
- Zo niet, vanaf welk punt zit je wel in het verhaal?
- Met welk personage leef je het meeste mee?
- Welk personage vind je het minst interessant?
- Waar vind je het verhaal spannend en wil je niet stoppen met lezen?
- Waar raak je je interesse voor het verhaal kwijt en heb je moeite om verder te lezen?
- Als je een ander einde zou kunnen bedenken, hoe zou het verhaal dan aflopen?
Voor de rest kun je vragen of ze erop willen letten of alles klopt; de tijdlijn, het uiterlijk van de personages, de beschrijvingen van de omgeving enzovoorts.
Een kenner inschakelen
Wanneer je een bepaald onderwerp in je boek verwerkt waar je zelf geen ervaring mee hebt, schakel dan iemand in die wel veel weet van dat vakgebied. Een rechercheur, een arts, een verpleegkundige, bouwvakker, boer, motorrijder… De persoon hoeft alleen de scènes te lezen die hiervoor van belang zijn (tenzij de lezer natuurlijk graag het hele boek leest).
Zelf schreef ik bijvoorbeeld over een broer en zus die als hobby ‘klimmen’ hadden, dus liet ik de betreffende scènes lezen aan iemand die zelf veel ervaring met klimmen heeft. Het hielp me om de juiste terminologie te gebruiken en te voorkomen dat er onlogische handelingen plaatsvonden.
Tweede ronde
Nadat ik alle feedback van de proeflezers in mijn manuscript heb verwerkt, vraag ik soms nog een extra proeflezer. De feedback die ik dan vraag is vooral op de punten die ik heb aangepast. Bij ‘Het raadsel rond de Incacode’ heb ik bij het herschrijven de gebeurtenissen elkaar sneller laten opvolgen, waardoor de tijdlijn ook moest worden aangepast. Behoorlijk lastig, omdat in het boek ook gereisd wordt door magische poorten, waarbij er soms tijdverlies optreedt. De personages moesten dus nog wel steeds op het juiste moment op de juiste plaats zijn. Ik vraag dan aan de proeflezer om er extra op te letten of alles qua gebeurtenissen en tijd consequent is.
Spijkerhard
O ja, en dat allereerste manuscript van mij? Daar heb ik twee jaar lang mee geleurd bij uitgeverijen en het toen in een virtuele la opgeborgen. Jaren later las ik het nog een keer, waar ik zoveel plezier in had, dat ik het in een oplage van dertig stuks heb laten drukken (met een vreselijk slechte zelf ontworpen cover), zodat ik het verhaal alsnog met vrienden en familie heb kunnen delen.
